Ακτινογραφώντας την ελληνική και όχι μόνο κοινωνία, ο δρ Χρήστος Κεχαγιάς, ο οποίος διδάσκει Επιστημολογία Κοινωνικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, μοιράστηκε μαζί μας πολύ ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις: «Το πρόβλημα δεν είναι ελληνικό, είναι παγκόσμιο. Εχει στη βάση του την ολοένα αυξανόμενη αδυναμία των ανθρώπων να κατανοήσουν και να ενστερνιστούν τις βιολογικές, πολιτισμικές, επαγγελματικές ταυτότητές τους απέναντι στη διαρκώς διογκούμενη οικονομική ανισότητα. Ετσι, οι κατ’ όνομα «ελεύθεροι» πολίτες είναι κατ’ ουσίαν φινετσάτοι «σκλάβοι» εντός της οικονομικής παραγωγής στην οποία μετέχουν και δέσμιοι ταχύτατα παγιωμένων αντιλήψεων και ρόλων, για τους οποίους δεν έχουν λόγο ως προς τη διαμόρφωσή τους: καταναλώνουν αφειδώς ρόλους και μεταβολίζουν συσκευασμένες ταυτότητες. Ποτέ άλλοτε δεν εξωραΐστηκε τόσο πολύ το υποκείμενο μέσα στην αυταπάτη της ρηχής δύναμής του και ποτέ άλλοτε δεν θεοποιήθηκε τόσο πολύ η ασημαντότητα και η εξηλιθίωση. Ολα φαίνονται ενταγμένα στη μεγάλη αυταπάτη της απεριόριστης ανάπτυξης που δανείζεται το φετίχ της απεριόριστης ισχύος/κυριαρχίας. Εναντι όμως τίνος;».

Ο ίδιος εντοπίζει «μια έκδηλη προτίμηση στην αναπαραγωγή του μοντέλου, που θέλει τον άνδρα κάπως μονοδιάστατο και εξουσιαστή και τη γυναίκα αγωνιζόμενη να κατακτήσει αυτά που δικαιούται. Αυτό δεν ισχύει στην πραγματικότητα. Γιατί, πόσο «παραδοσιακά» μπορούμε να εντοπίσουμε π.χ. την έλλειψη ανδρών στον δικαστικό τομέα τις τελευταίες δεκαετίες; Κοιτάξτε: οι γυναίκες επιδεικνύουν μεγαλύτερη επιμέλεια στις σπουδές τους διεθνώς και επιδιώκουν την επαγγελματική καταξίωση. Αλλά όταν βρεθούν σε θέσεις εξουσίας παγιδεύονται στην αναπαραγωγή της στερεοτυπικής εικόνας του άνδρα ηγέτη και ίσως γι’ αυτό η ματαίωση που εμφανίζουν στις έρευνες θα μπορούσε να εξηγηθεί με το ότι δεν αφήνουν τον εαυτό τους να ξεδιπλώσει τα πραγματικά δικά τους ταλέντα και τις δεξιότητες. Από την άλλη πλευρά, οι άνδρες εξέρχονται ευκολότερα του επαγγέλματος και, δίχως τα κατάλληλα εφόδια, μετά τα 35 τους, είναι δυσκολότερο να ενταχθούν εκ νέου στην αγορά εργασίας, με πασιφανείς επιπτώσεις στην ψυχοκοινωνική τους εικόνα».

Τι συμβαίνει λοιπόν με τη μάχη των φύλων; «Θεωρητικά, ο άνδρας όταν απομακρύνεται από το επίτευγμα βυθίζεται στον εαυτό του. Η γυναίκα πεισμώνει και κυνηγά. Τα πράγματα όμως είναι αρκετά πολύπλοκα για να τα εντοπίζουμε μόνο στον ανταγωνισμό των βιολογικών φύλων. Τα νέα καταναλωτικά πρότυπα και τα νέα μοντέλα οικογένειας που υιοθετήθηκαν τα τελευταία 40 χρόνια προκάλεσαν σεισμό σε αυτό που οι κοινωνίες είχαν «συνηθίσει» εδώ και χιλιετίες. Ενα από τα αποτελέσματα είναι η απότομη παραχώρηση μέρους του γυναικείου χώρου και προνομίων στον άνδρα. Βέβαια, ο δημόσιος χώρος παραμένει γένους αρσενικού και ο ιδιωτικός περισσότερο θηλυκού. Αυτό είναι λάθος, κατά τη γνώμη μου, και σύντομα ευτυχώς θα αλλάξει».

Σε μια εποχή και σε μια χώρα που πλέον δεν θεωρείται δεδομένος ούτε ο μηνιαίος μισθός, «ο άνδρας και η γυναίκα πρέπει να συνεργαστούν όσο δεν το έχουν πράξει ποτέ στην ιστορία της ανθρωπότητας. Θα σας έλεγα ότι αυτή τη στιγμή η συζήτηση θα έπρεπε να ξεκινήσει από το ότι η αγορά εργασίας έχει συρρικνωθεί πάρα πολύ και οι μισθοί που προσφέρονται, καθώς και οι προοπτικές δεν δίνουν καμιά ελπίδα για βελτίωση του επιπέδου ζωής. Η ελληνική κοινωνία βρίσκεται σε πολύ μεγάλο κίνδυνο».

Πού έχουμε οδηγηθεί λοιπόν ύστερα από τόσα χρόνια πάλης με έννοιες όπως «ταυτότητα» και «ισότητα»; «Είναι λυπηρό να διαπιστώνει κανείς ότι τα φεμινιστικά ή τα άλλα κινήματα χειραφέτησης και αυτονομίας και οι αγώνες των δύο προηγούμενων αιώνων δεν μπόρεσαν να διαμορφώσουν κοινωνίες αληθινής ισότητας και δημοκρατίας, παρά μόνο να αναδιατάξουν εσωτερικά τις παραγωγικές δομές του πιο απάνθρωπου συστήματος που γνώρισε ποτέ ο κόσμος: του ολοκληρωτισμού της νεοφεουδαρχίας που βιώνουμε σήμερα».

Από την εποχή της μετάβασης από την αγροτική-οικιακή οικονομία στη βιομηχανική-καταναλωτική υπήρχε ανάμειξη οικογένειας – εργασίας, νοουμένη ως συνεργασία με σκοπό, για παράδειγμα, την επιβίωση της οικογενειακής μονάδας. Μέχρι τα μισά του 20ού αι., ο αριθμός των γυναικών με εξωοικιακή, αμειβόμενη εργασία περιορίζεται σημαντικά. Η γυναίκα που επαγγέλλεται «οικιακά», ήτοι ο απλήρωτος χαρακτήρας εργασίας, οδηγεί σε απαξίωση της κοινωνικής της αναγνώρισης. Οι ρόλοι των δύο φύλων είναι «συμπληρωματικοί», με τον πατέρα να έχει τον «μηχανιστικό» ρόλο της επιβίωσης και τη γυναίκα τον «εκφραστικό» της ανατροφής των παιδιών και της φροντίδας των ηλικιωμένων. Από τη δεκαετία του ’60, η ολοένα αυξανόμενη συμμετοχή της γυναίκας στην αγορά εργασίας, λόγω των αναγκών που γέννησε η οικονομική ανάπτυξη, συνοδεύτηκε από νέα καταναλωτικά πρότυπα (αύξηση δαπανών, μεγιστοποίηση καλοπέρασης νοικοκυριού κ.λπ.) και νέα μοντέλα οικογένειας (διπλής σταδιοδρομίας, όπου εργάζονται και οι δύο γονείς). Γενικά η νόρμα είναι: όσο πιο αναπτυγμένη τεχνολογικά-οικονομικά είναι μια περιοχή, τόσο αυξημένη είναι η συμμετοχή των γυναικών στο οικογενειακό ταμείο και των ανδρών στην οικιακή φροντίδα. Σε τελική ανάλυση, το ζήτημα δεν είναι να παγιωθεί αυτό που πάει να γίνει: οι γυναίκες να γίνουν πιο άνδρες και οι άνδρες περισσότερο γυναίκες, δηλαδή οι πρώτες να καμώνονται τις ατρόμητες Μπουμπουλίνες και οι δεύτεροι να νιώθουν σαν τρομαγμένα ζωάκια που τους έχεις κόψει την ουρά και άλλα σημαντικά κομμάτια της ανατομίας τους. Οταν σε παγκόσμιο επίπεδο αλλά και στη χώρα μας, ύστερα από την επέλαση της οικονομικής κρίσης, οι αυτοκτονίες ανδρών έχουν αγγίξει ανησυχητικά ποσοστά, αυτό που πρέπει να γίνει μεταξύ των δύο φύλων είναι ανακωχή και όχι μάχη.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 21 Ιουνίου 2015

«Men: the weaker sex»